Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej – kto i na jakiej podstawie go składa?

Orzeczenie sądu o pozbawieniu władzy rodzicielskiej jest najbardziej zaawansowaną formą ingerencji prawa w wykonywanie tej władzy. Niestety, w niektórych sytuacjach taka decyzja – choć zawsze trudna – jest konieczna do ochrony dobrobytu, zdrowia, a czasem nawet życia dziecka. Jak polskie prawo definiuje władzę rodzicielską, w których sytuacjach pozbawienie jej rodzica jest uzasadnione i jak wygląda proces odbierania władzy rodzicielskiej? Odpowiedzi na te i inne pytania zostały zawarte w poniższym artykule.

Złożenie wniosku o pozbawienie praw rodzicielskich jest trudną decyzją – zwłaszcza ze względu na konsekwencje, jakie niesie ze sobą takie postanowienie. Wiąże się ono bowiem z odebraniem jednemu z rodziców szeregu praw, obejmujących m.in. możność decydowania o kluczowych dla wychowania dziecka kwestiach, takich jak choćby wybór szkoły, określenie i praktykowanie danego systemu wiary, czy wybranie ścieżki leczenia w przypadku choroby – także o przewlekłym charakterze. W zależności od sądowych ustaleń, życzeń dziecka oraz żądań rodzica, przy którym pozostają pełne prawa rodzicielskie, pozew o pozbawienie władzy rodzicielskiej może oznaczać pojawienie się pewnych ograniczeń w kontaktach z dzieckiem. 

Czym w polskim prawie jest władza rodzicielska?

W postępowaniu, w którym główną przesłanką jest ochrona dobra małoletniego, sąd może zadecydować o przesłuchaniu dziecka – w tym w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej. Dzieje się tak wyłącznie wówczas, gdy małoletni wykazuje właściwy stopień rozwoju emocjonalnego i dojrzałości oraz gdy jego stan zdrowia nie budzi zastrzeżeń. Wówczas sąd wysłuchuje dziecko, a także bierze pod uwagę jego rozsądne życzenia co do rozwiązania sprawy.

Pozytywnie rozpatrzony pozew o pozbawienie praw rodzicielskich odbiera jednemu z rodziców te prawa. Warto wiedzieć, co – w świetle przepisów – składa się na zbiór tych praw. Obejmują one m.in.:

• zarządzanie majątkiem małoletniego dziecka i reprezentowanie go w sprawach urzędowych i prawnych;
• odpowiedzialność za wychowanie dziecka w aspektach społecznym, emocjonalnym i innych;
• ochrona zdrowia i życia dziecka;
• zapewnienie małoletniemu właściwych warunków do prawidłowego rozwoju umysłowego i fizycznego;
• decydowanie o kluczowych aspektach opieki nad dzieckiem, w tym – przykładowo – o wyborze szkoły czy lekarza.

Pozew o ograniczenie władzy rodzicielskiej może skutkować zniesieniem wszystkich wymienionych powyżej praw i obowiązków rodzica wobec małoletniego dziecka. Jeśli jednak tak się nie stanie, władza rodzicielska obowiązuje wedle przepisów prawa do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.

Ograniczenie i pozbawienie władzy rodzicielskiej – przesłanki

Pozew o ograniczenie praw rodzicielskich bądź ich pozbawienie może zostać złożony zarówno przez rodzica, jak i każdą osobę, która posiada wiedzę o uchybieniach względem małoletniego dziecka następujących ze strony jednego z rodziców. Oprócz tego, sąd może wszcząć postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej z urzędu. Jakie przesłanki powinny zadecydować o złożeniu wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej?

• Nieodpowiednie dbanie (lub całkowity brak dbałości) o potrzeby dziecka w zakresie zdrowotnym, społecznym, materialnym, psychologicznym i wychowawczym;
• Zaniechanie kontroli wykonywania obowiązku szkolnego (dotyczy to zarówno małych dzieci, jak i nastolatków przed osiągnięciem pełnoletności);
• Pozostawianie dziecka bez nadzoru (bez właściwej opieki);
• Nadużywanie alkoholu czy narkotyków i czynienie uchybień wobec dziecka w związku z funkcjonowaniem nałogu;
• Doprowadzanie do sytuacji zagrożenia zdrowia i życia dziecka.

Warto pamiętać o tym, że wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej bądź o ograniczenie władzy rodzicielskiej (ojcu jak i matce) można złożyć nie tylko na podstawie powtarzających się zaniechań wobec dziecka, ale również gdy sytuacje takie noszą znamiona incydentu.

Wniosek o pozbawienie praw rodzicielskich – jak powinien wyglądać?

Wniosek o pozbawienie praw rodzicielskich, oprócz pełnych danych pozwalających na identyfikację stron sporu (także w formie załączników: akt urodzenia dziecka, akt zawarcia małżeństwa i inne), powinien zawierać również uzasadnienie wniosku oraz wskazanie dowodów potwierdzających to uzasadnienie.

Uzasadnienie wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej powinno zawierać (w zwięzłej formie) objaśnienie powtarzających się bądź incydentalnych sytuacji, stanowiących przesłanki do odebrania tej władzy. Są to m.in. ujawnione informacje o nałogu rodzica, którego uskutecznianie wpływa na dobro dziecka czy opis różnego rodzaju zaniedbań – także w kwestii kontaktu z małoletnim. Oprócz tego, warto zgromadzić dowody potwierdzające wymienione w uzasadnieniu „zarzuty” – nagrania sytuacji, rozmowy ze świadkami, paragony, bilingi, rachunki. Skompletowanie wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej decyduje o szybkim i sprawnym przebiegu sprawy, a także wpływa w dużej mierze na decyzje podejmowane przez sąd podczas prowadzenia postępowania. Z tego względu warto skorzystać już na tym etapie ze wsparcia adwokata, który dzięki swojemu doświadczeniu będzie w stanie pomóc w przygotowaniu wniosku tak, by jak najlepiej spełnił on swoje funkcje i nie pozostawiał sędziemu pola do żadnych wątpliwości.

Ile trwa sprawa o pozbawienie praw rodzicielskich? Decyduje o tym wiele czynników, od tych o charakterze formalnym (np. prawidłowe przygotowanie wniosku), aż po czynniki związane z właściwym ustaleniem przesłanek do ograniczenia praw rodzicielskich. W przypadkach niebudzących wątpliwości decyzja może zapaść już przy pojedynczej rozprawie, jednak zazwyczaj niezbędne jest przesłuchanie wielu świadków (także pracowników instytucji mających na co dzień kontakt z dzieckiem), a nawet samego dziecka – wówczas cała procedura trwa dłużej. Ponadto pozew o pozbawienie praw rodzicielskich może być połączony – przykładowo – ze sprawą rozwodową, co również wydłuża czas jej trwania.